Dutch translation Botswana Burial case. January 20 2023.
Begrafeniszaak Botswana. Auteur ©Survival International. 15 december 2022.Vertaler Corrie Scholtheis

De Raad van State van Botswana heeft een San familie het recht ontzegd om hun vader, Pitseng Gaoberekwe, te begraven op zijn voorouderlijk land in het Centraal Kalahari Natuur Reservaat(CKGR).

De uitspraak is veroordeeld door zijn familie, die zei: “De regering heeft ons het recht op toegang tot ons voorouderlijk land ontzegd. Wie is het om ons dat recht te ontzeggen? Wie zijn de rechtbanken hier in Botswana om ons dit recht te ontzeggen? Onze rechten zijn onafscheidelijk verbonden aan ons. Ze kunnen niet worden weggenomen, noch door de rechtbanken, de regering of wie dan ook. Wij waren there vóór de oprichting van het natuur reservaat ... daarom kan dit land niet worden beheerd door gieren die zich er over ontfermen en proberen ons land leeg te roven. Ons land is kostbaar, vol met natuurlijke grondstoffen en dieren, en we zullen het niet gemakkelijk aan deze onderdrukkende regering geven.”

Survival is van mening dat het duidelijk is dat dit onrechtvaardige en onmenselijke oordeel politiek beïnvloed lijkt te zijn en een weerspiegeling is van een hernieuwde ronde van vervolging en discriminatie van de San door de regering.

Pitseng werd ziek in 2014. Hij werd overgehaald om zijn gemeenschap in het CKGR te verlaten om een medische behandeling te kunnen ondergaan en in de buurt te zijn van zijn kinderen die op een locatie wonen waar veel van de CKGR-San in 2002 werden heen gebracht. Hij stierf daar op 21 December 2021.

Lokale autoriteiten en de directeur van het Departement van Natuur weigerden zijn familie toe te staan het lichaam van het mortuarium naar het reservaat te vervoeren, waardoor de familie geen andere keus had dan naar de rechtbank te gaan om de kwestie op te lossen.

Volgens de cultuur van de San is het van vitaal belang om de doden in de buurt van hun voorouders te begraven. Juridische experts zeggen dat de directeur van het Departement Natuur niet bevoegd is om cultuur recht terzijde te schuiven en daarom niet bevoegd is om te bepalen wie er in het CKGR wordt begraven, of om een vergunning voor een begrafenis te weigeren. Het lijkt erop dat de directeur zijn bevoegdheden heeft overschreden om het regeringsbeleid voort te zetten dat gericht is op het beperken van de toegang van de San tot het reservaat.

Geboren in het CKGR in de jaren 1940, bracht Pitseng daar vrijwel zijn hele leven door tot hij in 2014 ziek werd. Hij heeft nooit zijn recht om op zijn voorouderlijk land te wonen verspeeld en weigerde te vertrekken bij de uitzettingen van 1997 en 2002.

Op zijn sterfbed maakte hij zijn familie duidelijk dat hij volgens de gewoonte begraven wilde worden op de grond van zijn voorouders in het CKGR.

Hij was een jager en onderging mishandeling, detentie en zelfs een jaar gevangenisstraf in 1994 nadat hij was gearresteerd door natuurverkenners voor jagen. Ondanks deze meedogenloze vervolgingen weigerde hij te stoppen met jagen.

Pitseng was een kandidaat in de baanbrekende zaak van het Hooggerechtshof van 2002-2006, toen rechters oordeelden dat de San illegaal en ongrondwettelijk waren verdreven van hun land in het CKGR.

Een rapport dat deze maand is gepubliceerd door het VN-comité voor de Uitbanning van Rassendiscriminatie, geeft aanleiding tot grote bezorgdheid over de manier waarop Botswana de CKGR-San behandelt. Het verklaarde dat: "de beperkende uitvoering van de beslissing van het Hooggerechtshof en in het bijzonder de verwijdering van de kinderen uit het park op 18-jarige leeftijd, tot doel zou hebben dat er geen inwoners meer zijn na de dood van de ouders". Het VN-comité drong er bij Botswana op aan “om de beslissing van het Hooggerechtshof volledig uit te voeren door alle etnische groepen die afkomstig zijn uit dit reservaat toe te staan terug te keren en zich daar onvoorwaardelijk te vestigen. ... en "om hen effectieve toegang te geven tot de sociale basis voorzieningen van de regering en hen in staat te stellen hun traditionele activiteiten ongehinderd te hervatten".

(herzien ontwerp, 8 januari 2023, J Frost). Mevrouw Frost is een onafhankelijke geleerde en werkt samen met IWGIA (International Work Group for Indigenous Affairs) en KPF (Kalahari Peoples Fund) en veldwerk heeft gedaan onder de =Khomani in Zuid-Afrika.

Pitseng Gaoberekwe werd halverwege de jaren veertig geboren en woonde het grootste deel van zijn leven in Metsiamanong, een van de vijf San-gemeenschappen in het Central Kalahari Game Reserve (CKGR). Zijn manier van leven daar werd meerdere keren erkend en gedocumenteerd door antropologen. Toen de regering tussen 1997 en 2005 probeerde alle bewoners naar buiten het reservaat te verplaatsen, weigerde hij te vertrekken. Als resultaat van de Roy Sesana vs procureur-generaal-zaak uit 2006 mochten degenen die werden uitgezet terugkeren naar het reservaat, maar het besluit was alleen van toepassing op inwoners die een officiële lijst met aanvragers hadden ondertekend. Gaoberekwe was een ondertekenaar, hoewel zijn naam niet op het deel van het verzoekschrift stond dat in 2006 bij de rechtbank werd ingediend.

Toen hij in 2014 ziek werd, vroeg zijn familie hem om te verhuizen naar New Xade, een nederzetting direct buiten het reservaat, om te profiteren van gezondheidszorg. In 2021 verslechterde zijn toestand en bracht zijn familie hem naar een ziekenhuis in Gaborone. Hij stierf daar op 21 december 2021. Tijdens zijn ziekte had hij zijn familie gevraagd te beloven hem nabij zijn gemeenschap in het CKGR te begraven.

Zijn drie kinderen, Lesiame, Keitatotse en Dikakanyetso, brachten het lichaam van hun vader naar Ghanzi, waar ze hem in een mortuarium plaatsten terwijl ze de Ghanzi District Council vroegen om te helpen bij het regelen van vervoer naar het CKGR voor begrafenis. Aanvankelijk maakte de GDC geen bezwaar, behalve dat ze niet zouden helpen betalen voor het transport, omdat de familie zei dit zelf te doen. Maar het Department of Wildlife and National Parks (DWNP) kwam tussenbeide en weigerde toe te staan dat het lichaam naar het reservaat werd vervoerd. Toen de familie duidelijk maakte dat ze van plan waren door te gaan met hun plan om hun vader in zijn voorouderlijk territorium te begraven, kregen ze op 9 maart een gerechtelijk bevel waarin stond dat ze het lichaam binnen zeven dagen elders moesten begraven, wat ze weigerden te doen.

Smith Moeti, een neef van de overledene en vertegenwoordiger van de familie, lichtte hun standpunt toe. “In onze cultuur is het heiligschennend om het verbond dat we hadden met de overledenen te schenden. Het is een traditioneel ritueel', zei hij. "We moeten koste wat het kost de woorden van de doden volgen, want op het moment dat ze overlijden, worden ze onze voorouders."

Begin april diende de directeur van de DWNP, Kabelo Senyatso, een beëdigde verklaring in bij de rechtbank waarin stond dat "volgens de huidige wet geen enkel lichaam het recht heeft om in het CKGR te worden begraven". Hij verklaarde verder dat niemand in Botswana "... het recht heeft om hun doden te begraven in een wildreservaat of een nationaal park of een andere beschermde plaats." Hij stond echter toe dat de rechtbanken nog steeds konden toestaan dat "de overlevende 189 mensen in de Sesana-zaak" in het reservaat werden begraven.

Lesiame Pitseng, de zoon van de overledene, reageerde op de verklaring van de directeur door te zeggen dat zijn vader inderdaad een aanvrager was in de Sesana-zaak en dat hij dezelfde rechten heeft als de andere 189 aanvragers. Vervolgens noemde hij verschillende personen van wie de lijken in nationale parken of reservaten waren begraven.

Op 25 april bracht de regering de zaak voor het Gaborone High Court onder rechter Itumeleng Segopolo, waarbij Lesiame Pitseng als hoofdaanvrager werd genoemd. De advocaat van de familie, Nelson Ramataona, verklaarde dat Lesiame niet alleen het recht, maar ook de plicht had om zijn vader in het CKGR te begraven, en dat het andere families was toegestaan hun doden in het CKGR te begraven. Hij benadrukte dat het huis van Gaoberekwe in het reservaat lag en dat hij tijdelijk in New Xade had gewoond om toegang te krijgen tot gezondheidsfaciliteiten. Hij getuigde dat het verhaal van de DWNP onjuist was, omdat de naam van de overledene werd gevonden bij de eerste aanvragers en hij zich nooit uit de zaak had teruggetrokken. Hij voerde aan dat de beslissing van de DWNP ongerechtvaardigd was en verdeeldheid zaaide, aangezien andere families toestemming hadden gekregen om hun doden in het CKGR te begraven.

Advocaat Sidney Pilane, die de regering in de zaak van 2006 had vertegenwoordigd, vertegenwoordigde haar hier opnieuw. Hij zei over dhr. Gaoberekwe: “Hij is overleden en bestaat niet langer als persoon met rechten. Hij is nu een ding. En de vraag rijst of iemand zijn recht kan doen gelden als hij is overleden en welk recht heeft de verzoeker om het recht van de overledene te doen gelden?”

Hij ontkende dat de overledene een van de 189 inwoners was die op de lijst stonden die aan de rechtbank was voorgelegd, en om die reden geen begunstigde kon zijn van het vonnis van het Hooggerechtshof van 2006 tussen Sesana en de procureur-generaal. In ieder geval voegde hij eraan toe - tot verbazing van veel toehoorders - dat de clausule in de grondwet die het recht van de Basarwas om in het wildreservaat te leven beschermde, sectie 14.3.C, uit de grondwet was verwijderd. Daarom mocht niemand zonder vergunning het CKGR betreden. Verder beweerde hij dat Lesiame Pitseng geen bewijs had geleverd dat zijn vader ooit in het reservaat had gewoond. Rechter Segopolo koos de kant van hem en oordeelde tegen de familie en beval Lesiame Pitseng om het lichaam van zijn vader te begraven of 30 dagen in de gevangenis door te brengen.

De beslissing van het Hooggerechtshof tegen de begrafenis trok zowel in Botswana als wereldwijd de aandacht. Naderhand gebruikte Kgosietsile Ngakaagae, een andere advocaat die in de zaak had bijgestaan, een post op sociale media om donaties te vragen voor de juridische rekeningen van de familie. Binnen een paar maanden waren er 100.000 pula (ongeveer € 7.250) opgehaald. Dithapelo Keorapetse, lid van het parlement van Botswana, bekritiseerde de "systematische onrechtvaardigheden van de regering tegen de First People of the Kalahari". Een ander parlementslid, dr. Neva Tshabang, zei: "Ik denk dat de regering haar standpunt ten aanzien van gebieden met voorouderlijke banden moet versoepelen."

Advocaat Nelson Ramaotwana tekende in november beroep aan en nodigde advocaat Duma Boko uit om zich bij het team aan te sluiten. Na verschillende vertragingen werd de zaak op 12 december behandeld in het Hof van Beroep, onder een panel van drie rechters onder leiding van rechter Mercy Garekwe.

Advocaat Duma Boko was het er mee eens dat de naam van Gaoberekwe Pitseng een van de eerste 29 inwoners van het reservaat was die de lijst met aanvragers ondertekende. Boko voerde voor de rechtbank aan dat "hij zich nooit heeft teruggetrokken uit de zaak en [als] zodanig moeten we hem beschouwen als een van de verzoekers en een begunstigde van het vonnis."

Rechter Garekwe was het echter eens met de vorige rechter dat de verzoeker geen enkel recht had vastgesteld om de overledene in het reservaat te begraven. Ze zei dat een recht gebaseerd had kunnen zijn op het Sesana-arrest, maar dat de verzoeker geen overtuigend bewijs had geleverd waaruit bleek dat zijn vader een van de 29 niet-vertegenwoordigde verzoekers in Sesana was geweest. Ze voegde eraan toe: "Ik ga nog een stap verder dat er geen bewijs voor de rechtbank is geplaatst waaruit blijkt dat de overledene in eerste instantie een van de oorspronkelijke 243 aanvragers was."

Toevallig waren tijdens de behandeling van het beroep in de rechtbank in Botswana verschillende Botswaanse functionarissen in Genève die deelnamen aan hoorzittingen die werden gehouden door het Comité van de Verenigde Naties voor de uitbanning van rassendiscriminatie. Een van hen was Athalia Molokomme, de vertegenwoordiger van Botswana bij de VN, die in 2006 procureur-generaal was geweest in de Roy Sesana-zaak. Na verschillende vergaderingen bracht de commissie haar eindrapport uit op 14 december, de dag nadat het beroep in de begrafeniszaak was afgewezen.

Hoewel de procedure in Genève geen verband hield met het beroep waarover de vorige dag in Botswana was beslist, was het rapport van het VN-comité opvallend relevant voor de kwesties die in het beroep aan de orde werden gesteld. De commissie sprak haar spijt uit dat “... die groepen die geen partij waren bij de zaak Roy Sesana en anderen v. procureur-generaal niet mochten terugkeren naar het reservaat om zich daar te vestigen. Bovendien moeten degenen die mogen terugkeren vooraf een vergunning aanvragen en ondervinden moeilijkheden bij het hervatten en uitoefenen van hun traditionele activiteiten.” Het rapport drong er verder bij de staat op aan “om de beslissing van het Hooggerechtshof in [de Sesana-zaak] volledig uit te voeren, door alle etnische groepen afkomstig uit het Central Kalahari Game Reserve toe te staan terug te keren en zich daar onvoorwaardelijk te vestigen. Het Comité beveelt ook aan dat de Regering hen daadwerkelijk toegang geeft tot sociale basisvoorzieningen en hen in staat stelt hun traditionele activiteiten ongehinderd te hervatten.”

Binnen een paar weken nadat het beroep was afgewezen, leek het erop dat de familie een benadering van de begrafenis had ontwikkeld die aan de officiële eisen zou voldoen. Smith Moeti stuurde een brief naar de procureur-generaal waarin hij verklaarde dat de familie zich niet zou verzetten tegen de begrafenis van hun vader in New Xade door de regering, maar er niet bij zou zijn of eraan zou deelnemen. Hij schreef:

“Kortom, de regering van Botswana heeft altijd Pitseng Gaoberekwe willen begraven in New Xade, en hun rechtbanken hebben de regering haar wens ingewilligd en de familie van Gaoberekwe zal niet deelnemen aan de begrafenis van hun vader in New Xade of ergens anders, behalve het CKGR.” De familie overweegt de zaak voor te leggen aan een hooggerechtshof zoals de Afrikaanse Mensenrechtencommissie, het Hof van de Afrikaanse Unie of de VN.

Aan het eind van het jaar lag het lichaam van Gaoberekwe Pitseng nog in het mortuarium in Ghanzi.

Een vliegtuigkaartje voor de reis naar Botswana van 10 april - 25 mei 2022 was gekocht. Toen kwam er bericht dat één van de projecten niet door ging; over een ander project hoorde ik niets meer. Bij het derde project was ik welkom. Echter, de beschrijving van hetgeen deze organisatie al had opgezet bleef zeer vaag. Uit eerdere contacten met hen vermoed ik dat zij hoopten geld en/of goederen te krijgen en dat na mijn vertrek het project zou verpieteren. Een nieuw project had kunnen zijn in twee steden op ontdekkings tocht te gaan naar de leefsituatie van de San en andere minderheids groepen. We vroegen ons af of dit de moeite waard was om Henk (echtgenoot) met onze Downs zoon alleen te laten. Henk zou Corona kunnen krijgen en dus niet voor onze zoon kunnen zorgen. Het zal minstens 3-5 dagen duren voor ik terug ben. Ook zou mijn versleten knie nog lang redelijk kunnen functioneren, maar misschien ook niet. In januari wordt ik 80 jaar. Ik kan steeds minder tegen stress.

Het spijt mij dat het ondersteunen van de San, met name de kinderen, nu moet stoppen. Eigenlijk zou een verblijf van twee keer drie maanden per jaar effectiever zijn geweest. Maar dit was vanwege onze zoon niet mogelijk.

Het uitzoeken of er nog noodzaak is om financiële ontwikkelingshulp te geven gaat door. Voor meldingen van corruptie zou de website te klein zijn. Dit gebeurt in zoveel landen dat het gemakkelijker zou zijn uit te zoeken waar het niet gebeurt en die landen als voorbeeld op de SEMK website te zetten.

Al met al zijn er meer redenen om thuis te blijven dan naar Botswana te gaan.

Wij hebben besloten om dit jaar niet naar Botswana te gaan en in plaats daarvan uit te zoeken wat de reden is dat Botswana, Lesotho en Eswatini (deze twee andere landen zijn ongeveer dezelfde tijd onafhankelijk geworden en zullen gebruikt worden als vergelijking met Botswana) nog steeds enigszins onderontwikkeld zijn. Lees verder in het journaal op deze website.

Excuses voor de soms slechte vertaling van artikelen. Wegens tijdgebrek is het vaak niet mogelijk genoeg aandacht aan de vertaling te besteden.

Sunday Standrd, 26 September 2021. Obusitse Kologwe

Ongeveer 300 Basarwa (San) die beweren dat ze verarmd waren toen Debswana Diamond Company hen verdreef van hun voorouderlijk land in het subdistrict Boteti om de weg vrij te maken voor de vestiging van de diamantmijnen Orapa Letlhakane en Damtshaa Mines (OLDM), zes decennia geleden, wachten nog steeds op de mijnbouwgigant om hen te compenseren.

De raad van Khwedom, die namens de ontheemde Basarwa een verzoekschrift heeft ingediend bij Debswana, stelt dat het mijnbouwbedrijf verstoppertje speelt.